W piątek 13 czerwca 2025 roku w siedzibie Muzeum Pamięci Mieszkańców Ziemi Oświęcimskiej odbyła się konferencja poświęcona syndromowi poobozowemu (KZ-Syndromowi). Wydarzenie zorganizowano w przeddzień 85. rocznicy przywiezienia pierwszego transportu Polaków, więźniów politycznych do powstającego obozu Auschwitz. Temat spotkania poruszał jeden z najtrudniejszych i jednocześnie najważniejszych aspektów historii XX wieku – długotrwałe psychiczne skutki pobytu w obozach koncentracyjnych i zagłady.
Przedwczesne starzenie się, utrata masy ciała, depresja, przewlekły lęk, bezsenność, powracające sny i wspomnienia traumatycznej przeszłości, unikanie kontaktów społecznych, emocje ograniczone do smutku i niepokoju – to tylko niektóre z objawów zespołu stresu pourazowego (PTSD), do którego w latach 80. XX wieku zaliczono KZ-Syndrom. To zaburzenie dotykało i wciąż dotyka wielu byłych więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych, ale również ich rodziny, na które trauma potrafi przenieść się międzypokoleniowo.
W programie konferencji znalazły się cztery wystąpienia, które ukazywały temat KZ-Syndromu z różnych perspektyw: medycznej, terapeutyczno-artystycznej, osobistej i historycznej.
Wykład wprowadzający pt. „Czym jest KZ-Syndrom?” wygłosił prof. dr hab. n. med. Krzysztof Rutkowski z Katedry Psychoterapii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Profesor przedstawił tło historyczne badań nad traumą wojenną i omówił najważniejsze aspekty zespołu stresu pourazowego. Zwrócił uwagę na trudności diagnostyczne, które przez lata towarzyszyły pracy lekarzy i terapeutów, oraz na potrzebę dalszego pogłębiania wiedzy na temat długofalowych skutków traumy.
Następnie głos zabrał o. dr Piotr Cuber OFMConv, który przedstawił postać Mariana Kołodzieja – byłego więźnia Auschwitz z pierwszego transportu, artysty i scenografa. Po kilkudziesięciu latach milczenia Kołodziej dał wyraz swoim obozowym przeżyciom w przejmujących grafikach, które dziś tworzą wystawę „Klisze pamięci. Labirynty” znajdującą się w Centrum św. Maksymiliana w Harmężach. Jak podkreślił prelegent, twórczość ta była dla Mariana Kołodzieja formą osobistej terapii, a dla odbiorców – poruszającym świadectwem obozowego cierpienia.
Trzecią prelegentką była Barbara Wojnarowska-Gautier, która jako trzyipółletnie dziecko w trakcie Powstania Warszawskiego została wywieziona do KL Auschwitz. Jej osobiste wspomnienia – przekazane z ogromną wrażliwością – ukazały, jak głęboko trauma obozowa odciska się w psychice najmłodszych i jak wpływa na całe dalsze życie.
Ostatnie wystąpienie wygłosił Piotr Hertig, pracownik muzeum, który przybliżył losy Ludwika Paprzycy – mieszkańca Oświęcimia, więźnia KL Auschwitz, ofiary eksperymentów pseudomedycznych i choroby poobozowej. Jego historia pokazuje, jak złożone i długotrwałe były skutki przeżyć obozowych dla wielu osób z lokalnej społeczności.
Konferencja była nie tylko okazją do pogłębionej refleksji nad jednym z najtrudniejszych tematów związanych z historią niemieckich obozów koncentracyjnych, ale także formą hołdu dla tych, którzy przeszli przez piekło Auschwitz i innych miejsc zagłady. Poruszające wystąpienia, różnorodne perspektywy i osobiste świadectwo sprawiły, że wydarzenie na długo pozostanie w pamięci uczestników.
